5. De landcruiser die leidt | Lesotho & Zuid-Afrika

Onze ‘bushtaxi’ zoals hij hier vaak wordt genoemd, bepaalt deze maand ons reisschema. Naast ons remprobleem ontdekken we mankementen, die stammen uit een ver Afrikaanse verleden. Ooit deed onze auto dienst als Rode Kruis auto. Onze landcruiser brengt ons op prachtige plekken, bij prachtige mensen. We zijn diep onder de indruk van de gastvrijheid en hulp die we van de Zuid-Afrikaan mogen ontvangen. We doorkruisen gevarieerde landschappen, waarbij Lesotho letterlijk en figuurlijk het hoogtepunt is, we gaan passen over tot 3.200 meter hoog en ontmoeten onderweg vele uitersten, die onze nieuwsgierigheid prikkelen en verbazing oproepen. Een ontmoeting met twee hele bijzondere mensen geeft antwoord op veel van onze vragen.

 Via internet vinden wij wonder boven wonder een garage die de zaterdag na kerst open is. Wat wij bevroeden blijkt waar: de remleidingen moeten worden doorgespoeld en onderdelen – hopelijk op voorraad- vervangen. In Nederland gebruikten we de verkeerde olie, waardoor een chemische reactie is ontstaan en rubberen onderdelen in het remsysteem zijn gaan zwellen. Daardoor vloeit de remolie niet meer terug. Ergo: de auto remt op eigen houtje, op momenten dat wij het niet willen, bijvoorbeeld op een autoweg. Een dag werk. En wéér wordt alles voor ons aan de kant geschoven.

Als Eddie -een dikke Hindoestaan met een veel te korte broek- met zijn team aan onze auto werkt, regent het in Uithenhage, een klein provinciestadje, waar niet veel te beleven valt. Ik ga op zoek naar een kapper, gewapend met een briefje met kleurcodes. “Daarmee weet héééél kappend en knippend Afrika wat te doen”, wist kapper Robert mij in Nederland te overtuigen. “60? What is that?”, vraagt de eigenaresse van de kapsalon, gevuld met zwarte vrouwen die allen hun haar laten invlechten, uiteraard met extensions. De jongste bediende wordt er op uitgestuurd om mijn kleur te halen. Met lege handen komt ze terug. “Real black or blue black?” vraagt ze. Of is het een ‘hij’? Een mooie androgyne verschijning. Je ziet ze nauwelijks op het Zuid-Afrikaanse platteland: homo’s, lesbiennes en transgenders. Volgens de Lonely Planet is Zuid-Afrika de homoseksuelen goedgezind, maar in de praktijk werkt het anders. Lesbiennes worden hier regelmatig verkracht, om ze te leren hoe het moet……. Ik haal bij de dichtbij zijnde drogist een kleur -vooral géén real of blue black- die hoop ik goed uitpakt en volg de behandeling met gemengde gevoelens: mijn haren worden strak naar achteren gekamd en de verf wordt erin gekwast, één grote scheiding dwars op het midden van mijn hoofd en daarna volgt het zelfde ritueel, maar dan aan de achterkant. Een half uur onder de hete kap – kap?- en klaar. Een kind kan de was doen, daar kunnen we in Nederland nog wat van leren. In de tussentijd word ik door de brutaalste in de zaak ondervraagd: waar ik vandaan kom, wat we gaan doen, hoeveel talen ik spreek……. Het roept bij de vrouwen verbazing op. Reizen is voor het merendeel van de bevolking een onbekend fenomeen. Verder dan de grote stad komen ze niet. Vaak is het een luxe die ze zich niet kunnen permitteren, maar even vaak speelt angst een rol en weerhoudt het de Zuid-Afrikaan, blank of zwart, ervan grote of kleine avonturen te ondernemen.

Dat geldt niet voor ons. Met een goed functionerend remsysteem voelen wij ons weer helemaal veilig. Na dit lange oponthoud kiezen we even geen 4×4 tracks, maar voor strakke geasfalteerde wegen. Ruim 300 kilometer verder kunnen we de verleiding niet weerstaan en volgen we een route die Nico op onze kaart heeft ingetekend. We gaan verder de hoogte in en wanen ons in Schotland als we boven aan komen. Een bocht verder zien we het bord ‘Glen Graig’ dat verwijst naar een boerderij, midden in een prachtige vallei. Misschien toeval dat zich hier ooit Schotten hebben gevestigd? Niet veel later hebben we het gevoel dat we in een strak polderlandschap terecht zijn gekomen, maar in werkelijkheid rijden wij op een groot ruim 1500 meter hoog gelegen plateau met rechte, lange wegen, grote boerderijen en kleine lieflijke dorpjes met oerhollandse namen als Hofmeyr, Steynsburg, Burgersdorp. De wonderlijke bulten die af en toe opdoemen in het landschap prikkelen onze fantasie. De dag begint steevast zonnig, maar eindigt bewolkt, met dramatisch dreigende wolken die zich gedurende dag opstapelen, zich soms tussendoor ontladen met korte, hele heftige regen- en onweersbuien.

Ook op oudejaarsavond regent het even. Het weerhoudt ons er niet van op onze eigen manier een intiem-voor-twee oudjaar te organiseren, met champagne en echt vuurwerk: Frans grijpt in het donker naar de verkeerde fles en blust ons kampvuur met spiritus in plaats van water. Dat valt verder niemand op, want na die eerste kleine regenbui zijn de drie andere families na hun gebruikelijke braai al vroeg in de avond gaan slapen en is het doodstil op de boerderij-camp. In die doodse stilte valt het contrast met de vijf zwarte arbeidersgezinnen pas goed op. Vanuit hun kleine hutjes, achteraf bij de boerderij, vult hun gezang, gejuich en gelach de nachtelijke vallei van de Oranjerivier. Op afstand genieten wij mee en delen wij in hun feest. Voor de rest kunnen we ons een betere plek voorstellen om oud en nieuw te vieren: de boer en zijn vrouw zijn afstandelijk en ongeïnteresseerd, de voorzieningen de slechtste tot nog toe, de kleine campground donker en niet onderhouden. Het is voelbaar dat deze plek geen aandacht meer krijgt. Dit in groot contrast met de zwavelbron die wij een dag later aan de andere kant van de boerderij ontdekken; heel luxueus, intiem omsloten door dikke rietkragen en een Afrikaanse houten overkapping met een traditioneel grasdak. Daaronder veel schaduw en stoeltjes om te luieren. Op deze eerste dag van het nieuwe jaar hebben wij deze bron helemaal voor ons alleen. Poedelnaakt genieten we van het lauwe, heldergroene water. Mijn lijf is net een champagnefles: als ik mijn huid streel stijgen telkens duizenden bubbeltjes naar de oppervlakte. We vallen vroeg in de avond rozig in slaap en laten de heilzame werking van het water zijn werk doen.

Bij ons vertrek van de boerderij nemen we een van de landarbeidsters mee. Het is maar goed dat ik, en niet Frans, de lifters help bij het in- en uitstappen; alleen door een flinke zet onder haar grote, stevige billen slaag ik er in haar in- en uit de auto te helpen. Praten met onze lifters is vrijwel onmogelijk, ze spreken geen Engels of Afrikaans, maar Zoeloe, Xhosa, Sotho of een van de andere 13 bantoetalen. Maar met ‘uhuh’, ’yes’ en ’no’ komen we een heel eind en met een snoepje breken we de spanning die in de auto hangt. Ze worden zelden of nooit door blanken meegenomen, want overal worden we gewaarschuwd geen lifters mee te nemen, vanwege overvallen of ontvoering. Maar op het platteland voelt het voor ons veilig om vrouwen en kinderen te helpen. Onze eerste liftster moet boodschappen doen in Aliwal North, zo’n 20 km verder weg. Dat doet ze lopend, want geld voor een bus is er niet en op deze eenzame asfaltweg rijdt bovendien geen bus. Ze is afhankelijk van mensen die haar onderweg oppikken. Die wetenschap leidt wel eens tot innerlijke conflicten als we later mensen langs de weg zien staan. Kiezen voor veiligheid en zekerheid voelt alsof we hen in de steek laten. In Lesotho spreken wij lang met de zwarte receptioniste van een verder totaal verlaten guesthouse, waar we bij hoge uitzondering onze tent mogen uitklappen. Ook zij waarschuwt ons, maar tegelijk laat ze haar dilemma zien. Ze werkt 7 dagen per week, van de vroege ochtend tot de late avond en verdient 1200 rand per maand, omgerekend iets meer dan € 90,–. Eén keer per maand mag zij een weekend naar haar familie. Die busreis kost haar een dag en omgerekend een tientje.

Voor Soethoe-begrippen heeft zij een goede baan, in een land met 45% werklozen. Ze kijkt neer op de herders die we overal om ons heen zien en zorgen voor het vee, vaak niet van henzelf. De armste families verkopen hun jongens aan de rijken om hoog in de bergen, eenzaam in hutten hun leven verder door te brengen. Soms worden ze getroffen door de bliksem en overlijden ze op jonge leeftijd. Onze ontmoeting met hen en ons verblijf daar hoog in het Lesotho Drakensberggebied is een van de meest indrukwekkendste van onze reis tot nog toe. Via de Sani Pas -de enige toegang aan de oostkant- kruipen we tot 2.800 meter hoogte en passeren we de grens vanuit Zuid-Afrika. De klim via de pas is ronduit indrukwekkend en met een gevoel van trots rijden we omhoog; de meesten moeten voor deze rit beneden aan de voet van de pas een 4×4-auto met gids inhuren. De tocht is heftig, maar lang niet zo heftig als onze rit door de Baviaanskloof een paar weken daarvoor. Deze keer worden we afgeleid door de indrukwekkende onweerswolken die zich boven ons hoofd verzamelen en aanzwellen. Onweer in de bergen is héél slecht nieuws en met dergelijke afgronden in de mist rijden is gevaarlijk. We permitteren ons geen pauzes onderweg en terwijl onze auto zwarte rook uitbraakt – waarschijnlijk door de grote hoogte – kruipen we de laatste honderd meter steil omhoog en komen we laat in de middag in de eerste mist in Lesotho aan

De donkere gedaantes van de herders op het Sani-plateau maken indruk, met hun grote wollen mantel en hun muts die het gezicht beschermd tegen de gure kou, harde wind en felle zon. Alleen hun ogen en lippen zijn zichtbaar. Ze zien er uit als bankrovers en zwerven wat allenig met hun schapen, ezels, honden en paarden over het plateau, op weg naar hun ronde hutten. Het vee wordt iedere avond naar de stenen kraal gebracht. Grote, woest uitziende honden beschermen het daar tegen de jakhalzen. Onderweg zien we hoe de herders droog gras en kleine struikjes plukken om te stoken, want hout is er op deze hoogte niet. In Lesotho mogen we wild kamperen, maar we zijn toch blij dat we een plek vinden waar we eenzaam en alleen tussen bouwvallige toeristenhutten schuilen tegen de harde koude wind, de mist en de regen. Dat is een schijnillusie, zo blijkt. Als we in bed liggen, draait de wind en wakkert hij nog verder aan. Het stormt, soms valt de wind helemaal weg om een paar minuten daarna weer met volle kracht tegen onze tent en auto aan te beuken. Gelukkig hebben we de tentlijnen verankerd met grote zware stenen. We liggen dicht tegen elkaar aan, warm onder twee dikke dekens met alle tentramen dicht en voelen de wind door de stikselgaatjes gieren. Van slapen komt met dit geweld om ons heen niets terecht. En dan ineens is het stil, héél stil. We liggen te wachten tot de volgende windklap zich aandient, maar in plaats daarvan horen we in die doodse stilte wonderlijke klanken, bijna gezang, mensen die op elkaar reageren, soms een hele jonge stem er tussendoor. Het zijn de herders die vanuit hun afgelegen hutten met elkaar communiceren, afstanden overbruggen met klankkleuren. Ze delen zo hun ervaringen en houden ze elkaar op de hoogte, honderden, duizenden meters van elkaar verwijderd..[metaslider id=709]

Het voelt heel bijzonder om hier deelgenoot van te zijn, ook al verstaan we er niets van. Dat ervaren we de volgende dag weer als we een wandeling maken door deze prachtige zonovergoten vallei. Ons verschijnen leidt tot een nieuw concert en tenslotte wenden ze zich op grote afstand tot ons. De dichtstbijzijnde herders zoeken we op, de mutsen gaan uit het gezicht. Het zijn mooie mannen, die ene tandeloze muzikant buiten beschouwing gelaten, en ze zien er ronduit stoer uit, zeker als ze op hun paard of ezel zitten. Hun rubberen laarzen hebben ze versierd, restanten van kunstmest- of maismeelzakken zijn met touwen om hun onderbenen gebonden en doen dienst als sokken. Ze dragen allemaal een versierde stok bij zich, soms met kraaltjes, soms met tekeningen. Misschien onderdeel van een initiatieritueel, ze lijken er erg aan gehecht. Open en helder kijken ze ons aan. Geheel in tegenstelling tot de Zuid-Afrikaanse zwarte bevolking maken we snel contact, wisselen namen uit, leeftijd, wat we hier doen en wat zij doen, waarom ze herder zijn. In gebarentaal, ondersteund met enkele engelse woorden. De storm van vannacht vonden zij heel heftig, de hut van de jongste is vernietigd. Meegaan met hun naar hun kraal en hut kan niet. De grote agressieve honden zouden ons vermorzelen, maar voor ons gevoel speelt ook enige schaamte over hun leefomstandigheden een rol, de herder heeft de allerlaagste status in Lesotho. Ze hebben vrede met hun bestaan, zo begrijpen wij van de jongste. Dat is ook zichtbaar. Ze zorgen goed voor het vee, het vel van de paarden glanst, de schapen en ezels zien er goed gevuld uit. We zien de herders vaak met hun grote honden spelen en als ze samen met de schapen onze tent passeren, rennen de honden uitgelaten en vrolijk om hen heen. Het leven in de vallei daar hoog boven is de bergen is hard en kort, maar de mensen lijken gelukkig en tevreden.

Dat staat geheel in tegenstelling tot het beeld dat voor ons opdoemt als we de vallei verlaten. Het is zondag, maar er wordt hard gewerkt. Rotsen worden opgeblazen, felrode Chinese vrachtwagens rijden af en aan, brengen grote rotsblokken naar vergruisinstallaties langs de weg, uiteraard ook van Chinese makelij. De Chinezen bedienen alle Chinese machines en auto’s, de zwarte bevolking doet het handwerk op de grond in de felhete zon. Er wordt een brede geasfalteerde weg aangelegd vanuit het midden van het land naar de Sani-pas, waar wij vandaan komen. Wat betekent dat voor die lieflijke vallei daarboven en hoe stimuleert het de werkgelegenheid en economie van Lesotho, het armste land van zuidelijke Afrika? Om vooruitgang te boeken moet er een goede infrastructuur komen, maar de zin of onzin van deze weg ontgaat ons. De weg stopt immers op de pas, aan de Zuid-Afrikaanse kant is er geen belang en zoals wij later horen geen geld, om de pas verder te ontsluiten. Bij een verkeerscontrole worden we aangehouden en we leggen ons vraagstuk voor aan een agent: “I don’t know, it is a decision of the goverment” is zijn antwoord. Dat is klare taal en kenmerkend voor een land waar vriendendiensten, manipulatie en het negeren of zelfs verwerpen van verkiezingsuitslagen actueel is. De erudiete koning Moshoeshoe II verzette zich daar ooit tegen. Zijn rechten werden hem ontnomen en hij werd verbannen. De eerste keer vluchtte hij naar Nederland. Dat wist ik niet, maar dat geldt ook voor de meeste Soethoe’s. Die zijn er gelaten onder. Het ontbreekt aan ondernemerschap en initiatieven. Het land is meer dan prachtig, de toeristische infrastructuur ontbreekt.

Dat is niet de reden dat wij Lesotho voortijdig verlaten. De zwarte rookwolken die onze auto uitbraakt op de steile hellingen baart ons zorgen. Wij zijn blij als we tegen het donker eindelijk in de bewoonde wereld aankomen na een pittige rit over een prachtige 70 km lange 4×4 trail. Achteraf horen we dat dit wel een erg groot avontuur was om juist deze route te kiezen. Onze landcruiser wordt op die steile hellingen en in de rivierbeddingen behoorlijk op de proef gesteld, maar dat moet hij aankunnen. Onderweg stoppen we regelmatig omdat voor ons gevoel de motor te heet wordt en tegen het einde van de middag kunnen we alleen nog maar in de low gear, in de tweede of eerste gang omhoog. Een deskundige monteur in Lesotho legt een noodverband aan en haalt de thermostaat uit de auto, die regelt de toevoer van de koelvloeistof. “You don’t need them here”, zegt hij stellig. Dat leidt weer tot gevloek aan de andere kant van de aardbol -het wordt nu heel technisch- want volgens Joop, de broer van Frans en deskundige bij uitstek, ontstaan er dan hotspots op de cilinderkoppen. Geen idee wat dat is, maar het klinkt wel heel akelig. Los daarvan is ons probleem ook niet opgelost. We besluiten het goed aan te pakken, nadat we ontdekken dat er water en vuil in de diesel terecht is gekomen, vermoedelijk uit de tweede brandstoftank die wij in Lesotho voor de allereerste keer gebruiken. Maar het ontbreken van voldoende compressie speelde al eerder. Dan begint een lang proces van analyseren en deduceren, totdat het echte probleem is opgespoord. In de Toyotagarage van Bethlehem, 60 km ten noorden van Lesotho, maken ze ruimte: brandstoffilter, oliefilter, en koelvloeistof worden vernieuwd. De thermostaat testen we volgens instructies van Joop – gewoon in pannetje water aan de kook brengen tot circa 80 graden. Die is nog in orde en wordt weer teruggezet. Voor het meten van de compressie en het testen van de dieselpomp moeten we een week wachten. Dat duurt ons te lang, want onze tijd dringt. Het is 10 januari en het visum van Frans voor Zuid-Afrika verloopt op 5 februari.

Op zoek naar een bedrijf dat ons eerder kan helpen, komen we terecht bij Chris Barnard ing, specialist in het reviseren en testen van motoren. Het is vrijdagmiddag twee uur en de bedrijven hier sluiten om vier uur. We hebben geen al te hoge verwachting, maar opnieuw wordt alles aan de kant geschoven. Tegen sluitingstijd bekijken we de onderzoeksresultaten: vier van de vijf cilinders zijn ver onder de maat. De motor moet worden gereviseerd of vervangen. Buiten duizenden euro’s, kost het ons minimaal een week. Het krijgen van de benodigde onderdelen voor onze 5-cilinder is het grote probleem. Daar gaan we maandag mee aan de slag. Zonder dat we ook maar iets hoeven te doen, regelt Chris jr een onderkomen voor ons waar we langer kunnen staan. Via zijn vrienden komen we terecht in Barbers Bai, een privé-reservaat, dat alleen toegankelijk is voor aangesloten leden. Daar wacht Alette ons op en regelt alles, incluis twee roze damesfietsjes die wij misschien de komende tijd nodig hebben. We staan op een prachtplek aan een meer in de schaduw van hoge populieren; buiten het weekend hebben we het rijk helemaal voor ons alleen. Er komt geen einde aan de gastvrijheid en de behulpzaamheid van de Zuid-Afrikanen. Leon Barnard, de grote baas, vertelt ons maandag dat een revisie van de motor niet de oplossing is van het probleem. Hij sleutelt een dag aan de auto en denkt dat het de brandstofpomp is. Een snelle afspraak bij dé specialist, 100 km verder in Ficksburg, is al gemaakt. Voor al het werk dat ze hebben gedaan wil hij niets hebben. Ooit stond hij met motorproblemen in het Kruger en heeft hij ervaren hoe het is om van de hulp van anderen afhankelijk te zijn. “Als er ooit een vreemdeling aan mijn deur aanklopt”, zo heeft hij zich voorgenomen, “dan help ik die op weg”. We zijn diep geraakt. Onze prachtauto met al zijn nukken en kuren brengt wel heel bijzondere mensen op ons pad. Onze Toyota dwingt ook veel bewondering af. De mannen vinden het heerlijk om ouderwets te sleutelen aan een door-en-door mechanische auto en hebben geen last van computers die ze hier vaak niet kunnen uitlezen.

En zo komen we bij Gerrie Buitendag terecht in Ficksburg, vlak bij de grens met Lesotho, maar dan aan de westkant. Een bijzonder integere man, we voelen ons meteen thuis bij hem en het kost ons geen moeite onze auto aan hem toe te vertrouwen. Zijn Bosch Servicecenter ziet er georganiseerd uit en er hangt een ontspannen en vriendelijke sfeer. Gerrie is een echte perfectionist en hij heeft zich voorgenomen ons en de auto niet te laten gaan voordat echt alles in orde is. Hij vervangt de nozzels van de cilinders -compleet versleten-, de versleten onderdelen van de dieselpomp worden vervangen en de rest gereviseerd, de tweede benzinetank en het koelsysteem worden doorgespoten, en de motor wordt gereinigd – de nieuwe olie was in een paar dagen tijd alweer helemaal zwart geworden. Alles restanten uit een heel ver verleden toen de auto nog in Afrika reed. Achteraf bleek het echte grote probleem de dieselpomp te zijn. De behandeling zou een paar dagen duren en Gerrie staat er op dat we in de tussentijd bij hem logeren. Thuis ontmoeten wij zijn twee zonen, die op het punt staan het ‘nest’te verlaten, en zijn vrouw Elsje. Wij slapen in de kamer van dochter Helena. Boven haar bed hangen haar eerste ballerina’s en tutu. Daarnaast een stoere foto van een mooie jonge golfende vrouw. Ze haalde vele kampioenschappen en werkt nu als pro in Kaapstad, ver weg van Ficksburg. De gastvrijheid van Elsje en Gerrie is buitengewoon en niet te bevatten. Ze geven ons alle ruimte en laten hun huis aan ons als iedereen heel vroeg in de ochtend naar het werk vertrekt. Ze organiseren een dagje uit voor ons, waarbij we worden opgehaald en gebracht. We praten veel met hen over hun leven, hun geloof en wij ontmoeten in onze gesprekken openhartigheid en tolerantie. Het geeft ons veel begrip voor de blanke afrikanen die wij op onze weg ontmoeten, over de bron van hun angsten, over hun worsteling te leren leven met de schuld uit het verleden van hun blanke voorouders, over de balast en vertwijfeling die de projectie van de zwarte bevolking iedere keer opnieuw bij hen oproept. Het lijkt me een zware opgave om zich hierin kwetsbaar te blijven opstellen, zeker in de onveiligheid die zij in hun omgeving percipiëren. De persoonlijke verhalen van Gerrie en Elsje, hoe ze hiermee omgaan, dwingen dat bij ons veel respect af.

Als wij onze weg vervolgen -met een grote doos vol sappige perziken van Gerrie- kunnen we weer echt kilometers maken. De auto voelt heerlijk en stevig. Het is wennen aan de gastvrijheid die we nu ontmoeten. Op één plek, een heel commercieel wildreservaat waar we tegen het donker aankomen, worden we geweigerd, ook al staat 30 km daarvoor dat ze campground hebben. Dan maar illegaal in het reservaat gaan staan, waar we in het donker met weinig licht onze tent uitklappen en eten. Dat staat weer in schril contrast tot de uitnodiging van de jonge boer Pieter, die ons iets ten noorden van Swaziland op zijn mangoplantage uitnodigt, aan de Incomatirivier, net onder het Kruger. Het is te vroeg om te blijven overnachten, maar hij laat ons niet gaan zonder een grote zak sappige mango’s, groene en rode pepers en een uitnodiging om terug te keren en gratis van zijn lodge aan de rivier gebruik te maken.

Inmiddels staan we oostelijk van het Kruger (qua oppervlakte ongeveer even groot als Nederland) en hebben we op bij elkaar opgeteld ruim een week doorgebracht in diverse nationale parken in het Noordoosten van Zuid-Afrika en Swaziland. Onze plannen om via Mozambique door te reizen vallen letterlijk en figuurlijk in het water. Momenteel zijn grote delen van de delta’s overstroomd en is een doorgang naar het noorden lastig zo niet onmogelijk. Het regenseizoen is heftig van start gegaan. Dus zo goed als zeker gaan we via Zimbabwe, oostelijk Mozambique, via de heuvels in Malawi naar Tanzania. Wij kijken terug op een maand waarbij onze auto voor een groot deel ons reisschema bepaalde. Het ziet er naar uit dat die rol nu wordt overgenomen door de regen en de rivieren.

Enige feiten:

Internet en wifi begint een zeldzaamheid te worden. Als er al per toeval wifi is, is er in veel gevallen geen stroom. Inmiddels hebben wij ruim 7.000 km in Zuid-Afrika gereden. De afgelopen maand reden wij vanaf Addo naar Uithenhage waar onze remmen werden gerepareerd. Via Sommerset East, Cradock, Hofmeyer, Steynsburg, Burgersdorp, Aliwal North, Mount Fletcher en Underberg reden wij naar Lesotho waar we de Sanipas zijn overgereden en aan de noordkant het land hebben verlaten om ruim een week in Bethelem en Ficksburg te blijven voor de reparatie van onze auto. Via Ladysmith, Vrijheid, Louwsburg zijn we naar Swaziland gereden en van daaruit aan de noord-oostkant door naar het Kruger, waar de zuidkant al ruim van hebben verkend. We staan nu op een paradijselijke campground (panorama chalets en campground), met zicht op een 600 mtr diepe canyon in Graskop, ten oosten van het Krugerpark.

Wie de foto’s allemaal en duidelijker wil bekijken, ze staan ze staan zo goed als allemaal op Flicker

Websites van bijzondere plaatsen in Zuid-Afrika:
www.bonniedale.com
www.pnaturereserve.co.za
www.burchell4x4.co.za
www.baviaanslodge.com
www.baviaans-kouga4x4.com
www.theaardvarkguesthouse.co.za
camping Barberbaai Ondersteuningsfonds (Betlehem), tel. +83 6309854 (Alet)
www.wheretostay.co.za/lesoba/
www.Panoramaviewchalets.co.za